• Biển Đông và Hoa Đông trong chiến lược châu Á của Mỹ

Tổng thống Mỹ Barack Obama (T), Nhật Hoàng Akihito (G) vào Hoàng hậu Michiko dự lễ nghênh đón tại Hoàng cung Tokyo ngày 24/04/2014.

REUTERS/Ma Ping

Trọng Nghĩa - RFI

Tổng thống Mỹ Barack Obama đã đến Nhật Bản từ ngày 23/04/2014, bắt đầu vòng công du 4 nước châu Á, sẽ lần lượt đưa ông qua Hàn Quốc, Malaysia rồi Philippines. Chương trình chuyến thăm được phân đều cho hai khu vực địa dư là Đông Bắc Á và Đông Nam Á, được cho là có tầm quan trong tương đương với nhau trong chính sách châu Á mới của Mỹ.

Diễn ra trong bối cảnh Trung Quốc ngày càng lấn lướt các láng giềng đang tranh chấp chủ quyền với họ, trên cả Biển Hoa Đông lẫn Biển Đông, với một loạt các động thái quyết đoán đe dọa sự ổn định của khu vực, chuyến công du của Tổng thống Mỹ được cho là nhằm mục tiêu trấn an đồng minh và đối tác, khẳng định trở lại quyết tâm của Washington trong việc tiến hành chính sách xoay trục qua châu Á, được xem là có tác dụng kềm hãm các hành động thái quá của Trung Quốc.

Đối tượng cần trấn an trước hết là các đồng minh của Mỹ đang ở tuyến đầu kháng lại Trung Quốc là Nhật Bản và Philippines, nhưng rộng lớn hơn là toàn thể khu vực, với các nước khác như Việt Nam, Malaysia, Brunei, thậm chí Indonesia, Hàn Quốc cũng đều không ít thì nhiều nằm trong số đối tượng bị Bắc Kinh chèn ép.

Về hình thức, chương trình chuyến thăm của ông Obama như đã được suy tính cẩn thận, được phân đều cho hai khu vực địa dư là Đông Bắc Á và Đông Nam Á, và tại mỗi khu vực đều có một chuyến thăm cấp Nhà nước giành cho đồng minh thân thiết nhất là Nhật Bản ở phía bắc, và Philippines ở phía nam.

Câu hỏi có thể đặt ra nhân chuyến công du lần này của Tổng thống Obama là trong chính sách xoay trục của Mỹ, khối quốc gia nào được coi trọng hơn, Đông Bắc Á hay là Đông Nam Á, kèm theo là tầm quan trọng của Biển Đông so với Biển Hoa Đông ? Một câu hỏi khác là các nước châu Á, đặc biệt là 4 quốc gia được Tổng thống Mỹ đến thăm chờ đợi gì nơi người đứng đầu cường quốc số một thế giới hiện nay ?

Để trả lời cho hai câu hỏi trên đây, RFI đã phỏng vấn Giáo sư chính trị học Nguyễn Mạnh Hùng thuộc trường Đại học George Mason, tiểu bang Virginia Hoa Kỳ, một chuyên gia theo dõi vấn đề bang giao Mỹ và châu Á.

Gs Nguyễn Mạnh Hùng : Châu Á mong đợi Hoa Kỳ bớt trung lập

Đối với Giáo sư Hùng, trước hết, cần phải xác định rằng vòng công du lần này của Tổng thống Obama là nhằm mục tiêu trấn an các đồng minh và đối tác Mỹ trong vùng châu Á về quyết tâm xoay trục của Washington.

Do vậy, các nước trong khu vực đang bị Trung Quốc chèn ép, không mong đợi một quyết định cụ thể nào từ phía Mỹ, mà chỉ chờ đợi là chính Tổng thống Obama nêu bật một số lập trường cứng rắn từng được các cộng sự viên của ông phát biểu trong thời gian gần đây.

Về hình thức là như vậy, còn về nội dung, các nước đều mong muốn là Hoa Kỳ bớt trung lập hơn trong cuộc tranh chấp biển đảo đang diễn ra giữa các nước Đông Á và Đông Nam Á với Trung Quốc, qua đó ủng hộ các nước nhỏ đang bị Bắc Kinh dùng sức mạnh lấn lướt.

Về tầm quan trọng của hai ‘khối’ Đông Bắc Á và Đông Nam Á trong chính sách châu Á hiện nay của Mỹ, Giáo sư Nguyễn Mạnh Hùng cho rằng cả hai khối đều được Mỹ coi trọng như nhau.

Vấn đề là nếu Hoa Kỳ có thể hỗ trợ cho các quốc gia Đông Bắc Á một cách dễ dàng hơn, thì điều này khó khăn hơn trong trường hợp Đông Nam Á, với các thành viên vừa « đồng sàng dị mộng », vừa sợ Trung Quốc. Tuy nhiên, dù khó khăn, Mỹ vẫn phải cố gắng vì Biển Đông có một vai trí chiến lược đối với Washington.

Đông Bắc Á được coi trọng hơn vì có 2 đồng minh số một của Mỹ

Cả hai đều quan trọng, nhưng Đông Bắc Á quan trọng hơn vì ở đó có Nhật Bản và Hàn Quốc là 2 đồng minh cốt lõi của Mỹ ở Á châu, và đều là những nước mạnh, giàu và dân chủ.

Đông Nam Á có tiềm năng lớn góp phần kềm chế sự lấn lướt của Trung Quốc trong một vùng biển rất quan trọng đối với Mỹ, nhưng lại là khối đồng sàng dị mộng mà lại sợ Trung Quốc cho nên (Hoa Kỳ) khó giúp.

Ở vùng Biển Hoa Đông, Trung Quốc khó có khả năng tung hoành vì Nhật là nước mạnh. Việc giúp Nhật dễ dàng hơn và cũng chính đáng hơn vì 2 nước có hiệp ước gắn bó nhau.

Ở Biển Hoa Nam (tức Biển Đông), vị thế Trung Quốc mạnh hơn và những nước tranh chấp với Trung Quốc là nước yếu. Và trừ Philippines ra, Mỹ không có hiệp ước nào buộc họ phải hỗ trợ với tư cách là đồng minh quân sự.

Nếu Trung Quốc thực hiện kiểm soát trong vùng lưỡi bò chiếm 80% biển Hoa Nam thì quyền tự do lưu thông trên biển của Mỹ sẽ bị hạn chế, Hải quân Mỹ sẽ mất đi hẳn địa vị thống soái có trong nhiều năm qua.

Vì ASEAN không đoàn kết, lập trường không nhất trí. Cho nên sự chọn lựa giúp hay không giúp, trong trường hợp này tương đối khó khăn hơn...

Châu Á (trừ Trung Quốc) muốn thấy Obama trực tiếp nói lên một số quan điểm mạnh dạn

Đây có thể gọi là một chuyến đi trấn an, cần phải đặt trong bối cảnh là hồi tháng 11 năm ngoái, ông Obama đã phải bỏ một cuộc viếng thăm đã dự định vì cuộc tranh chấp lưỡng đảng, khiến cho chính quyền Mỹ phải đóng cửa, cộng thêm với việc ngân sách quốc phòng bị cắt giảm, rồi những cuộc khủng hoảng Ukaraina, Syria, Israel-Palestine khiến Mỹ phải bận tâm.

Các yếu tố nói trên khiến các nước Á châu – ngoài Trung Quốc - nghi ngờ về quyết tâm, cũng như khả năng của Mỹ trong việc thi hành chính sách xoay trục về Á châu.

Nói chung, các nước Á châu đều muốn Tổng thống Obama có những cam kết và hành động cụ thể, để trấn an họ. Họ muốn Mỹ bớt cứng rắn trong chính sách trung lập với các tranh chấp và ủng hộ hơn lập trường các nước nhỏ trên căn bản công bằng và luật pháp quốc tế.

Thí dụ ông có thể có tuyên bố nào đó về đường lưỡi bò và vùng nhận diện phòng không, nhất là trong viễn tưởng Trung Quốc có thể lập lại điều ấy tại vùng biển Hoa Nam (Biển Đông). Các viên chức Mỹ cũng đã nói rồi, khi bị Quốc hội bắt phải tường trình. Nhưng điều này nếu được một Tổng thống nhắc lại, thì có trọng lượng hơn nhiều...

Nhật muốn Tổng thống Mỹ nói rõ hậu thuẫn trong vụ Senkaku

Nhật muốn Obama khẳng định rõ rệt cam kết của Mỹ ủng hộ lập trường của họ trong tranh chấp Senkaku. Họ muốn có những lời nói cụ thể.

Nhật cũng muốn gắn bó nhiều hơn với Mỹ hơn bằng cách gia nhập hiệp ước Đối tác xuyên Thái Bình Dương với điều kiện Mỹ phải có những tương nhượng như giảm thuế nhập cảng xe hơi cho Nhật, đồng thời giảm sức ép bắt Nhật mở toang thị trường nông phẩm.

Họ muốn có cam kết là Tổng thống Obama có khả năng thuyết phục được Quốc hội Mỹ để cho ông quyền, trong luật gọi là Trade Promotion Authority, tức là quyền cho ông được tự do điều đình.về những hiệp ước thương mại. Thì đó là điều Nhật muốn.

Trước khi gặp thủ tướng Nhật, ông Obama đã tuyên bố với một tờ báo Nhật rằng là Mỹ hoan nghênh sự trỗi dậy của Trung Quốc trong vai trò một tác nhân tích cực... nhưng không vì thế mà Mỹ sẽ hy sinh các quyền lợi của Nhật và của các đồng minh khác. Tôi nhắc là ông dùng chữ đồng minh. Nhưng mà người ta kỳ vọng đều đó sẽ được nói ra trong cuộc hội kiến với Thủ tướng Nhật hay ít ra thể hiện trong thông cáo chung, như vậy người Nhật họ vui lòng hơn, yên chí hơn.

Hàn Quốc muốn Obama cứng rắn hơn với Bắc Triều Tiên

Mỹ đã tăng cường sự hiện diện của mình bằng việc mang đến nước này một số chiến đấu cơ tàng hình F22. Chính phủ hiện nay tại Hàn Quốc có một chính sách cứng rắn đối với Bắc Triều Tiên, và muốn Mỹ làm áp lực để tháo gỡ chương trình nguyên tử của Bình Nhưỡng.

Hàn Quốc cũng xó căng thẳng với Nhật, và muốn Mỹ dùng ảnh hưởng của mình khuyến cáo Tokyo nên bớt có những hành động tìm cách thay đổi lịch sử để giảm nhiệt căng thẳng giữa hai nước.

Mỹ cũng có quyền lợi và cũng đã cố gắng khuyến khích 2 đồng minh ấy cộng tác với nhau hơn, nhất là trong lãnh vực trao đổi thông tin tình báo để đảm bảo khả năng phòng thủ của họ.

Philippines muốn được ủng hộ trong tranh chấp Trường Sa với Trung Quốc

Philippines muốn Mỹ đua ra một lời tuyên bố rõ rệt ủng hộ mình trong tranh chấp với Trung Quốc về quần đảo Spratley (Trường Sa) và đặc biệt là quyền tiếp tế cho bãi Second Thomas Shoal (nơi có một đơn vị thủy quân lục chiến Philippines đồn trú).

Hiện nay Mỹ Phi đang thảo luận về một hiệp ước để cho Mỹ có quyền sử dụng căn cứ quân sự tại Philippines khi cần thiết, như là trường hợp đối với Úc và Singapore, và hơn thế nữa, có thể tăng cường sự hiện diện hải quân thường xuyên của Mỹ ở vùng này, chứ không phải là chỉ khi cần cứu trợ thì mới mang hải quân đến.

Malaysia muốn Mỹ phát huy vai trò trung gian trong tranh chấp với Trung Quốc

Malaysia lại ở trong trường hợp đặc biệt khác. Đối với Mỹ, đây là một nước Hồi giáo ôn hòa tại Đông Nam Á và Mỹ dĩ nhiên muốn tăng cường quan hệ...

Chính quyền Malaysia cũng có tranh chấp lãnh thổ với Trung Quốc, vì thế họ muốn Mỹ đóng vai trò trung gian, tiếp tục can dự ở vùng này. Thế nhưng, họ lại không muốn chịu sức nóng của một cuộc xung đột Mỹ Trung.

Tóm lại mỗi nước đều có điều cụ thể chờ đợi nơi Mỹ, nơi Tổng thống Mỹ, nhưng nói chung, các nước Á châu muốn được yên tâm khi được (Tổng thống) Mỹ, bằng lời nói và hành động, tái cam kết rằng chính sách xoay trục về Á châu là có thật..."